Ένας τροχός αποτελείται από το κέντρο, τις ακτίνες τα καψούλια και ένα στεφάνι. Το πόσο προσεκτικά επιλέγονται και συνδυάζονται αυτά τα εξαρτήματα μεταξύ τους καθορίζει τη διάρκεια ζωής του τροχού. Σήμερα, υπάρχουν πολλοί καλοί έτοιμοι τροχοί ή εργοστασιακοί τροχοί για αγορά, γι’ αυτό δεν κατασκευάζει πια το κάθε κατάστημα μόνο του τους δικούς του τροχούς. Οι εργοστασιακοί τροχοί διατίθενται σε ελαφριά, άκαμπτα, στιβαρά ή οικονομικά μοντέλα. Ωστόσο, συχνά χαρακτηρίζονται από τη χρήση εξαρτημάτων ειδικά για τον κατασκευαστή. Επομένως, κάποιος εξαρτάται από το συγκεκριμένο εξάρτημα σε περίπτωση ελαττώματος. Αυτό είναι όπου ένας τροχός πρέπει να ταιριάζει στις ανάγκες ενός ευρύτερου αγοραστικού κοινού. Όταν κατασκευάζετε τον δικό σας προσαρμοσμένο τροχό, μπορείτε να τον προσαρμόσετε στις ανάγκες σας, αλλά απαιτεί μεγαλύτερη προσπάθεια.
Ακτίνες: Αριθμός και πλέξη
Υλικά – Από τι είναι κατασκευασμένοι οι τροχοί;
Ακτίνες και Κατασκευή ακτίνων
Καψούλια ακτίνων
Κέντρα
Στεφάνια
ERD – η πιο σημαντική διάσταση που είναι δύσκολο να μετρηθεί
Υπολογισμός μήκους ακτίνας
Απαραίτητα Εργαλεία
Ακτίνες: Αριθμός και πλέξη
Όταν κουβαλάτε φορτία, δηλαδή όταν οδηγείτε το ποδήλατό σας, τότε ο τροχός πιάνει δουλειά. Το βάρος του αναβάτη και του ποδηλάτου στηρίζεται στο κέντρο, το οποίο με τη σειρά του στηρίζεται στο πάνω μέρος της στεφάνης. Οι κάτω ακτίνες είναι «χαλαρές», πράγμα που σημαίνει ότι ο τροχός λειτουργεί μόνιμα. Δεν μπορείς να το δεις με γυμνό μάτι, ούτε να το ακούσεις. Αυτό που είναι αμέσως προφανές είναι ότι υπάρχουν τροχοί με διαφορετικό αριθμό ακτίνων. Οι πιο συνηθισμένοι αριθμοί ακτίνων είναι 24, 28, 32 και 36. Σήμερα, εκτός από τους εργοστασιακούς τροχούς, ο πιο κοινός αριθμός ακτίνων είναι 32. Η ποσότητα δεν λέει απαραίτητα κάτι για σταθερότητα και βάρος, αλλά μπορεί να είναι μία ένδειξη. Ο αριθμός διαιρείται πάντα με το τέσσερα, επειδή υπάρχουν εσωτερικές και εξωτερικές ακτίνες και στις δύο πλευρές του κέντρου – που αποτελούν τέσσερις τύπους. Επί πλέον, είναι σημαντικό ο αριθμός των οπών ακτίνων στο κέντρο και στο στεφάνι να ταιριάζουν. Στα ποδήλατα βουνού, οι ακτίνες είναι σχεδόν πάντα σε τριπλή πλέξη, που σημαίνει ότι κάθε ακτίνα διασχίζει τρεις αντίθετες ακτίνες μεταξύ του κέντρου και του στεφανιού. Αυτό δίνει στον αναβάτη τη βέλτιστη ισορροπία σταθερότητας και ελαστικότητας. Είναι δυνατά και άλλα μοτίβα όπως διπλή ολέξη, για τα οποία θα αναφερθούμε αναλυτικά σε κάποιο άλλο άρθρο μας.
Υλικά – Από τι είναι κατασκευασμένοι οι τροχοί;
Όσον αφορά τα κέντρα και τις ακτίνες, στη βιομηχανία ποδηλάτων όλοι ακολουθούν σχεθόν τα ίδια πρότυπα: τα σώματα των κέντρων είναι κατασκευασμένα από αλουμίνιο και οι ακτίνες από χάλυβα. Υπάρχουν επίσης ακτίνες από αλουμίνιο, τιτάνιο, άνθρακονήματα ή κέντρα με μέρη carbon. Ωστόσο, έχουν μια σχετικά μικρή παρουσία στην αγορά συνολικά. Τα στεφάνια, από την άλλη, κατασκευάζονταν συχνά από χάλυβα στο παρελθόν, αλλά τώρα κατασκευάζονται κυρίως από αλουμίνιο και όλο και πιο συχνά από ανθρακονήματα. Τα στεφάνια αλουμινίου είναι φθηνότερα και τα carbon και μπορούν να κατασκευαστούν με ακρίβεια ώστε να συμμορφώνονται με το επιθυμητό επίπεδο ακαμψίας ή ευελιξίας. Το αλουμίνιο μπορεί επίσης να ανοδιωθεί σε διάφορα χρώματα, επιτρέποντας ακόμη μεγαλύτερη προσαρμογή των τροχών.
Ακτίνες και Κατασκευή ακτίνων
Η ακτίνα είναι ένα σύρμα από χάλυβα. Ο αριθμός και η προέντασή του έχουν ως αποτέλεσμα τη σταθερότητα του τροχού. Οι παραδοσιακές ακτίνες είναι ακτίνες J-bend και διαθέτουν ένα καμπύλο άκρο με μια επίπεδη κεφαλή ακτίνων που περνά μέσα από μια οπή στη φλάντζα του κέντρου. Το άλλο άκρο της ακτίνας περνάει με σπείρωμα στο μέρος όπου βιδώνεται το καψούλι. Η ακτίνα είναι ουσιαστικά μία βίδα και το καψούλι είναι ένα παξιμάδι. Τα κέντρα χωρίς κλασική φλάντζα απαιτούν τις ακτίνες Straight Pull, οι οποίες μοιάζουν ακόμη περισσότερο με βίδες, επειδή δεν έχουν καμπύλο άκρο. Η ακτινολόγηση ακτίνων straight pull είναι πιο δύσκολη επειδή πρέπει να τις αποτρέψετε από το στρίψιμο.
Οι διαφορές στην ποιότητα, την τιμή και το βάρος των ακτίνων εντοπίζονται στο σχήμα και το πάχος τους. Συνήθως, οι ακτίνες του ποδηλάτου έχουν πάχος 2 χιλιοστών στην κεφαλή και στο σπείρωμα. Οι στρογγυλές ακτίνες είναι ακτίνες που έχουν το ίδιο πάχος παντού (π.χ DT Swiss Champion). Οι σπορ τροχοί χρησιμοποιούν συνήθως τις λεγόμενες ακτίνες διπλού πάχους, οι οποίες είναι πιο λεπτές στο μακρύτερο ευθύ τμήμα, όπως οι ακτίνες DT Swiss Competion (2,0-1,8-2,0 mm) ή DT Swiss Revolution (2,0-1,5-2,0 mm). Ενώ οι ακτίνες που αναφέρθηκαν μέχρι τώρα έχουν στρογγυλή διατομή, υπάρχουν επίσης πλατιές ακτίνες με οβάλ διατομή (π.χ. Sapim CX-Ray). Έχουν καλύτερη αεροδυναμική από τα 35/40 km/h και είναι λίγο πιο ανθεκτικοί χάρη στις διαδικασίες κατεργασίας.
Καψούλια ακτίνων
Το καψούλι έχει εσωτερικό σπείρωμα και βιδώνεται στην ακτίνα. Εισάγεται από έξω μέσω του στεφανιού στην ακτίνα και βιδώνεται με το κεφάλι στη βάση του στεφανιού. Για να διευκολυνθεί η εγκατάσταση, τα περισσότερα καψούλια έχουν μια σχισμή στο κεφάλι και ορισμένες κεφαλές καψουλιών είναι εξαγωνικές ή έχουν σχήμα εξαγωνικού κλειδιού. Τα καψούλια είναι διαθέσιμα σε ορείχαλκο και αλουμίνιο. Ενώ τα καψούλια από κράμα αλουμινίου είναι κατά δύο τρίτα ελαφρύτερα από τις ορειχάλκινα καψούλια, τα ορειχάλκινα είναι πιο ανθεκτικά στη διάβρωση, επομένως συνιστώνται για ποδήλατα πόλης ή για χειμερινή προπόνηση. Υπάρχουν επίσης καψούλια σε διάφορα μήκη, με πιο συνηθισμένα τα καψούλια των 12 mm. Τα μακρύτερα καψούλια (14 mm, 16 mm) θεωρητικά παρέχουν περισσότερα σπειρώματα για συγκράτηση ή αντιστάθμιση για μικρότερες ακτίνες.
Κέντρα
Το κέντρο συγκρατεί τις κεφαλές των ακτίνων και εκτελεί το πραγματικό έργο στρέψης του τροχού. Στα συμβατικά κέντρα, οι ακτίνες βρίσκονται στις φλάντζες του κέντρου, οι οποίες είναι τα δύο υψηλότερα σημεία σε σχήμα πλάκας. Στα συστήματα straight pull, η φλάντζα δεν σχηματίζει πλάκα και έχει σημαντικά μικρότερη διάμετρο. Οι δύο φλάντζες ενός κέντρου μπορεί να έχουν την ίδια ή διαφορετική διάμετρο. Ο χώρος μεταξύ των φλαντζών καθορίζει (εκτός από τη διάμετρο της ζάντας ERD, βλέπε παρακάτω) τη γωνία ακτίνων. Όσο πιο επίπεδη είναι η γωνία της ακτίνας, τόσο πιο σταθερός είναι ο τροχός, γι’ αυτό τα κέντρα έχουν γίνει πιο φαρδιά τα τελευταία χρόνια. Τα κέντρα των μπροστινών τροχών με φρένα στεφάνης είναι συμμετρικά. Τα κέντρα με δισκόφρενο ο δίσκος του φρένου χρειάζεται χώρο στην αριστερή πλευρά, γι’ αυτό η αριστερή φλάντζα έχει εσοχή. τα πίσω κέντρα είναι πολύ πιο συχνά ασύμμετρα επειδή πρέπει να κάνουν χώρο για την κασέτα στην πλευρά μετάδοσης κίνησης. Τα συμμετρικά πίσω κέντρα υπάρχουν για ποδήλατα μονής ταχύτητας ή πίστας. Ως αποτέλεσμα όλων αυτών, πιθανότατα θα χρειαστείτε ακτίνες διαφόρων μηκών στην αριστερή και δεξιά πλευρά του πίσω τροχού, ώστε η ζάντα να βρίσκενται κεντρικά στο πλαίσιο. Ωστόσο, η διαφορά μπορεί να μειωθεί ή να αντισταθμιστεί από ασύμμετρες ζάντες ή άνισες φλάντζες κέντρου. Στον μπροστινό τροχό, η απόκλιση μπορεί να είναι τόσο μικρή ώστε οι ίδιες ακτίνες να ταιριάζουν και στις δύο πλευρές. τόσο μικρή ώστε οι ίδιες ακτίνες να ταιριάζουν και στις δύο πλευρές.
Στεφάνια
Το στεφάνι συγκρατεί τις ακτίνες στο εσωτερικό και το ελαστικό στο εξωτερικό. Οι ζάντες για φρένα στεφάνης έχουν πλευρό φρένου και φθείρονται με την πάροδο του χρόνου, ενώ στεφάνια για δισκόφρενα μπορούν να σχεδιαστούν χωρίς αυτό το χαρακτηριστικό, γεγονός που τα καθιστά ελαφρύτερα και θεωρητικά παρατείνει τη διάρκεια ζωής τους. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να συνδυάσετε ζάντες δισκόφρενου με φρένα στεφάνης! Παλαιότερα, οι ζάντες είχαν σχήμα U, δηλαδή αποτελούνταν μόνο από έναν τοίχωμα. Προκειμένου να επιτευχθεί μεγαλύτερη σταθερότητα στεφάνης, ειδικά όταν το αλουμίνιο έγινε το υλικό επιλογής, κατασκευάστηκαν οι λεγόμενες δίπατες ζάντες διπλού τοιχώματος, στις οποίες ενσωματώθηκε μια δεύτερη βάση στεφάνης. Αυτή είναι η σχεδίαση που επικρατεί ακόμα και σήμερα, ακόμη και για ζάντες carbon.
ERD – η πιο σημαντική διάσταση που είναι δύσκολο να μετρηθεί
Το ERD υποδεικνύει την πραγματική διάμετρο της ζάντας με ακρίβεια χιλιοστού. Αυτό είναι σημαντικό κατά τον καθορισμό των κατάλληλων μηκών ακτίνων για έναν δεδομένο τροχό. Κυριολεκτικά, το ERD είναι η μέγιστη απόσταση της βάσης του στεφανιού, δηλαδή τα δύο σημεία όπου βρίσκονται δύο ακριβώς απέναντι ακτίνες με τα καψούλια στο στεφάνι. Ωστόσο, η ERD μετράται διαφορετικά. Οι κατασκευαστές NoTubes και Mavicγια παράδειγμα μετράνε από τη βάση του στεφανιού. Η DT Swiss και άλλοι προσθέτουν ήδη 3 χιλιοστά στο ERD των στεφανιών τους, έτσι ώστε οι ακτίνες να χρησιμοποιούν το σπείρωμα του καψουλιού όσο το δυνατόν περισσότερο. Οι ακτίνες με το τέλειο μήκος εκτείνονται μέχρι το τέλος του σπειρώματος του καψουλιού όταν ολοκληρωθεί ο τροχός. Για να μετρήσετε μόνοι σας το ERD ενός στεφανιού, είναι καλύτερο να χρησιμοποιήσετε δύο παλιές ακτίνες με τα καψούλια τους βιδωμένα και τις κεφαλές κομμένες για να διευκολύνετε τη μέτρηση. Πάντα να μετράτε πολλά σημεία για να προσδιορίσετε τις αποκλίσεις!
Υπολογισμός μήκους ακτίνας
Για να υπολογίσετε το σωστό μήκος ακτίνων, μπορείτε να απευθυνθείτε σε έναν από τους πολλούς υπολογιστές ακτίνων στο διαδίκτυο. Το πλεονέκτημα της χρήσης αριθμομηχανών από μεγάλους κατασκευαστές είναι ότι βασίζονται σε αξιόπιστες βάσεις δεδομένων που αποθηκεύουν πληροφορίες για ζάντες και κέντρα που χρησιμοποιούνται συνήθως. Ωστόσο, δεν θα ήταν άσκοπο εάν μετρήσετε μόνοι σας στοιχεία και διασταυρώσετε δεδομένα στη βάση δεδομένων. Θα χρειαστείτε το ERD του στεανιού, τις διαστάσεις του κέντρου και τον αριθμό της πλέξης των ακτίνων.
Απαραίτητα Εργαλεία
Το πιο σημαντικό εργαλείο για την κατασκευή τροχών είναι η βάση ακτινολόγησης. Όλα τα μοντέλα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για διαφορετικές διαμέτρους τροχών, πλάτη στεφάνης και διαστάσεις άξονα. Υπάρχει ένα ευρύ φάσμα τιμών και μοντέλων. Το μοντέλο TS-2.2P της Parktool διαθέτει μια σειρά από διάφορα αξεσουάρ, από άξονες έως μετρητές καντράν TS-2Di, που δεν θα θέλετε να αποχωριστείτε αφού τα χρησιμοποιήσετε.
Σταδιακά πρέπει να βαθμονομούνται κάθε τόσο με ένα πραγματικό μετρητή όπως το Park Tool 1554-1. Για να σφίξετε τα καψούλια, χρειάζεστε κλειδιά ακτίνων που εφαρμόζουν σωστά – συνήθως το κλειδί ακτίνων 3,25 mm που ταιριάζει στα σύγχρονα καψούλια. Στην περίπτωση επίπεδων ή οβάλ ακτίνων, συνιστάται η χρήση βάσης ακτίνων (π.χ. κλειδί με ακτίνες για CX/CX-Ray της Sapim). Εργοστασιακοί τροχοί όπως από τη Mavic απαιτούν τα δικά τους κλειδιά για το σέρβις. Άλλα ειδικά εργαλεία βοηθούν στην ασφαλή εισαγωγή του καψουλιού στο στεφάνι και διευκολύνουν τις πρώτες στροφές. Για να τελειοποιήσετε τον τροχό σας, συνιστάται επίσης να χρησιμοποιήσετε έναν μετρητή τάσης ακτίνων (Parktool TM-1), το οποίο σας επιτρέπει να προσδιορίζετε εύκολα την τάση των ακτίνων.